امام ابن قیم (رحمه الله) میگویند: رسول خدا صلى الله عليه وسلم بهترین روش و کاملترین نمونه استفاده از فرصت طلائی رمضان بود. ایشان به بهترین صورت وبا آسانترین و دلچسبترین روش بیشترین فایدههای ایمانی را از این ماه مبارک میبردند.

روزه ماه مبارک رمضان در دومین سال هجرت پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم به مدینه بر مسلمانان فرض شد. و پیامبر خدا صلى الله عليه وسلم در سال یازدهم هجری چشم از جهانی فانی بربستند. ایشان 9 رمضان را در زندگی پرفروغشان روزه گرفتند.

در ابتدا روزه بصورت اختیاری فرض شده بود. هر کس میخواست روزه میگرفت و هر کس نمیخواست بجای آن بینوائی را غذا میداد. سپس اختیار برداشته شد و روزه بر همگان واجب قرار داده شد.

تنها به خانمها و پیرمردان این فرصت داده شد، که در صورت ناتوان بودن از  روزه گرفتن، بجای هر روز روزه یک بینوا و یا مستمندی را غذا دهند.

و همچنین به بیماران و مسافرها این رخصت داده شد، که روزه نگیرند، و پس از شفا یافتن، و استقرار یافتن به تعداد روزهایی که افطار کرده، و روزه نگرفتهاند روزه بگیرند.

و همچنین زنان حامله و یا شیر دهی که روزه گرفتن برای آنها مضر است، روزه نمیگیرند و پس از رفع خطر قضاء روزهایی که روزه خوردهاند را بجای میآورند.

و در حالتی که خطر متوجه صحت خود آنها نباشد، و تنها از اینکه مبادا خطری متوجه فرزندشان شود روزه نمیگیرند، همراه با بجای آوردن قضاء روزه، میبایستی بجای هر روزی نیز یک فقیری را غذا دهند. چونکه ترک روزه از بابت خطر بیماری نبوده، تنها برای مراعات صحت چون افطار آدم صحتمند در اول اسلام میباشد.

·سعی بسیار در بجای آوردن انواع عبادتها

از روش عبادت پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم این بود که در ماه رمضان بسیار میکوشید تا از هر نوع عبادت در حد امکان بجای آورد. حضرت جبرئیل ـ علیه السلام ـ نیز در رمضان خدمت آن حضرت میآمد و با ایشان  قرآن میخواند. پیامبر خدا صلى الله عليه وسلم همیشه از همهی انسانها سخاوتمندتر و بخشندهتر بود، و در رمضان بیش از پیش سخاوت مینمود، و وقتی با جبرئیل ملاقات مینمود از نسیم وزان نیز با سخاوتتر و بخشندهتر میشد. آن حضرت در رمضان بیش از همیشه صدقه و خیرات میداد، و به همگان نیکی میکرد و قرآن تلاوت مینمود، و نماز بجای میآورد و همواره مشغول ذکر و عبادت خداوند بود، و در مسجد به اعتکاف مینشست.

ماه رمضان را بکلی به عبادت مشغول بود، و آنچنان که در ماه مبارک رمضان به طاعت و عبادت و بندگی خداوند میپرداخت در هیچ ماه دیگری از سال چنین نمیکرد. تا جائیکه برای ضایع نشدن لحظهای از شب و روزش چند روز متوالی را بدون اینکه افطار کند روزه میگرفت تا فرصت بیشتری برای عبادت داشته باشد.

البته صحابه و یارانش را از روزهی متواصل منع میکرد. آنها میگفتند: شما بطور متواصل روزه میگیرید، و چند روز متوالی افطار نمیکنید، ما نیز میخواهیم چون شما باشیم. آن حضرت به آنها میفرمودند:" من چون شما نیستم، من نزد پروردگارم میباشم و او مرا غذا میدهد و سیراب میکند".([1])

و از روی رحمت و شفقت پیروان و امتش را از استمرار روزه منع مینمودند. و به کسانی که بسیار اصرار دارند اجازه دادند افطارشان را تا وقت سحر بتأخیر اندازند.

در صحیح بخاری از ابو سعید خدری آمده است که ایشان از پیامبر خدا صلى الله عليه وسلم شنیدند که آن حضرت میفرمودند:" روزهیتان را با روزه روز دیگر وصل نکنید. حالا اگر کسی از شما خواست روزهاش را استمرار دهد، تنها تا وقت سحر ادامه دهد". این میتواند نوعی استمرار و بهمپیوستن روزهها و آسانترین روش برای روزهدار باشد. و در حقیقت آن شام روزه دار است که آنرا با کمی تأخیر در وقت سحر میل میفرماید. و روزه دار در شبانهروز یک وعده غذا دارد، حالا اگر آنرا در سحر میل بفرماید چون کسی است که شامش را بجای اول شب در آخر شب میل میکند.

·      روش پیامبر خدا صلى الله عليه وسلم در هلال اول ماه

پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم روزهی ماه مبارک را پس از دیدن هلال اول ماه، و یا گواهی دادن یک شاهد که ماه را دیده، شروع میکرد. باری روزهی ماه مبارک را با اعتماد به گواهی ابنعمر، و یک بار دیگر با گواهی یک صحرانشین شروع کرد. و از آنها قسم نخواست. فقط به اطلاع رسانی آنها اعتماد نمود، اگر چه این خبر رسانی گواهی و شهادتی از سوی آنها بود، پیامبر از آنها نخواست که سوگند بخورند. واگر هلال اول ماه را نمیدید و کسی گواهی نمیداد که هلال را دیده، آن حضرت  سیروز ماه شعبان را کامل مینمود، و سپس روزهی رمضان را شروع میکرد.

و اگر چنانچه آسمان ابری میبود، و امکان دیدن ماه نمیبود، سیروز شعبان را کامل مینمود، سپس روزه رمضان را شروع میکرد.

آن حضرت نه روز ابری را روزه میگرفت، و نه به روزه گرفتن آن دستور میداد، بلکه دستور داد در صورت ابری بودن آسمان شعبان را سیروزه حساب کنند، سپس رمضان را شروع کنند. و این با این فرموده پیامبر خدا صلى الله عليه وسلم که:" اگر چنانچه آسمان ابری شد حسابش را بجای آورید".([2]) هیچگونه تضادی ندارد. چرا که؛ قدر بمعنی: حساب اندازه گرفته شده است، یعنی اینکه اگر چنانچه هوا ابری بود ماه شعبان را کامل ـ سی روز ـ حساب کنید. آنگونه که در حدیث ثابت دیگری که امام بخاری روایت نموده آمده است:" ماه شعبان را کامل کنید".([3]) و ماه؛ سی روزه کامل میشود.

·روششان در پایان دادن ماه

همانطور که اشاره شد آن حضرت مسلمانان را با گواهی یک فرد مسلمان به روزه امر میکرد. ولی در پایان دادن به ماه مبارک رمضان دو گواه را به شهادت میطلبید.

اگر چنانچه گواهان یا دو شاهد با تأخیر میرسیدند، یعنی در روز اول عید و بعد از وقت نماز عید، گواهیشان را میپذیرفت و به مسلمانان دستور میداد افطار کنند، و در فردای آن روز نماز عید را در وقتش بجای میآورد.

([1]) به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری

([2])"فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَاقْدُرُوا لَهُ" [به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری].

([3])"فَأَكْمِلُوا  عِدَّةَ شَعْبَانَ".[به روایت امام بخاری].